De balans tussen veiligheid en vrijheid

“Maak jij je wel eens zorgen, pap? Ben je bang dat er
plotseling iets gebeurt dat ons leven verandert?” Het waren vragen die mijn zoon stelde tijdens een drankje op het terras, terwijl we spraken over zijn leven. Al zes maanden niet naar school, behalve voor de broodnodige sociale interactie – goddank. Volgend schooljaar herhaalt hij 4 havo. Ondertussen gingen zijn gedachten van het geplande barbecuefeestje later die middag naar de toestand in de wereld.

Ik wilde hem niet belasten met mijn zwartste scenario’s. Dus ik zei:“Nee, ik denk niet dat er plotseling iets heel ernstigs gebeurt. Wat ik wel denk, is dat we langzaam maar zeker bewegen richting een ingrijpende maatschappelijke verandering.”Ik vertelde hem over de afname van vrijheid, met kleine voorbeelden. Over hoe er een tijd was waarin je als kind gewoon buiten speelde zonder dat je ouders wisten waar je was.
Tegenwoordig is de samenleven verzadigd met camera’s van straathoek tot deurbel tot aan de telefoon op ons nachtkastje, we zijn continue in beeld. Zelfs het besef dat je continu in beeld kán zijn, verandert menselijk gedrag¹.

Mijn gedachten gingen terug naar mijn vakanties achter het IJzeren Gordijn. Ik verbleef destijds in Oost-Berlijn en bracht avonden door in jeugdhonken met Oost-Duitse jongeren. Er was saamhorigheid en sociale vrijheid, maar de prijs daarvoor werd betaald met veiligheid; de alomtegenwoordige controle van de Stasi². Vrijheid en veiligheid zijn communicerende vaten, meer van het een betekent minder van het ander.

Mijn zoon zei: “Ik wil best wat vrijheid opgeven als dat veiligheid oplevert.” Ik begrijp hem. Maar daar zit ook mijn zorg. Dat we als volk met argumenten als veiligheid, gemak en comfort een virtuele gevangenis in worden geleid, die we ook nog zelf moeten onderhouden. Zelfs als we daarvoor kiezen, moet dat gebeuren op basis van het eerlijke verhaal.

Maar waar is dat eerlijke verhaal?Als adolescent had ik al vragen toen ik hoorde over de bevrijding van Koeweit tijdens de Eerste Golfoorlog. “Klopt dit wel? Wie bepaalt eigenlijk welke landen binnengevallen worden?” En na 11 september 2001, toen niet alleen torens 1 en 2 maar ook Building 7 instortten zonder geraakt te zijn³, viel bij mij het kwartje dat grote gebeurtenissen vaak geen toeval zijn maar strategie. De lijst van internationale interventies is lang en bloedig.

Op latere leeftijd kon ik kijken naar een hele stapel van deze kwartjes. Tijdens mijn werk voor Rook Stop Buddy leerde ik hoe geraffineerd de tabaksindustrie mensen vanaf hun jeugd verslaafd maakt, en vervolgens decennialang winsten boekt ten koste van het welzijn van de ander⁴.